بازتاب گفتمان‌های مد لباس در ایران بر اساس نظریه بلومر (بخش دوم)(2025-26)

۱۲ آبان ۱۴۰۴ آپ آرت هنر مدرن در صنعت مد ، طراحان لباس صنعت مد ، خلاقیت ، پارچه های دست بافت ، برند ، زیبایی شناسی ، سبک شناسی ، از ، چگونه ، مد اسلامی

تصویر :pinterest.com

مجله بنیادی

مروری بر تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق حاضر نشان می‌دهد که موضوع گفتمان لباس و مد در جامعه ایران نه تنها معانی و ساختارهای متفاوتی را در بر می‌گیرد، بلکه از چارچوب‌های عموماً نامتعارف نیز فراتر می‌رود و امکان استخراج تفاسیر مختلفی از آن را فراهم می‌کند که در دوره‌های تاریخی مختلف، بسته به شرایط موقعیت و امکانات موجود، مشهود است. اما آنچه در این بخش از تحقیق گفته می‌شود، تحلیل دقیقی از شرایط و عواملی است که این شکل جدید از تجربه را تعریف و بر می‌سازد. بررسی مفهوم مد لباس و تلاش برای درک گفتمان آن در بستر جامعه ایران، با استفاده از یک مدل نظری با زیرساخت تحلیلی قوی، به ما کمک می‌کند تا زاویه جدیدی از این مسئله را بیابیم. بر این اساس، مقاله حاضر حاوی نوآوری‌هایی است.

روش‌شناسی تحقیق

در این تحقیق کیفی، سعی داریم با مطالعه مراکز تولید گفتمان، نحوه توسعه موضوع مورد نظر سیستم مد لباس را در چارچوب مطالعه توصیف کنیم. با اتخاذ رویکرد چند پارادایمی، این امکان در تحقیق ایجاد می‌شود که می‌تواند به روش‌های مختلف از نظر سوال و زاویه دید مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین مشخص می‌شود که مد یک محصول اجتماعی است که ارزش‌ها و باورهای زمان خود را حمل می‌کند. برای داشتن تصویری کلی از نحوه استفاده از روش این تحقیق، بیان چند تفسیر ضروری است. مفهوم گفتمان بر فرآیندهای اجتماعی که معنا تولید می‌کنند تأکید دارد [5]. یک گفتمان شامل تعدادی جمله است که می‌توان از آنها برای تعریف مجموعه‌ای از شرایط موجود برای آنها استفاده کرد [6]. گفتمان از دیدگاه گی چیزی بیش از زبان است، گفتمان‌ها همیشه شامل «هماهنگی زبان با نحوه عمل، تعامل، ارزش‌گذاری، باور، احساس بدن، لباس، نمادهای غیرزبانی، اشیاء، ابزارها، فناوری‌ها، زمان و مکان» هستند [7]. همچنین، «گفتمان‌ها صورت‌بندی مجموعه‌ای از کدها، اشیاء و افرادی هستند که حول یک نشانه کلیدی قرار گرفته‌اند و هویت خود را در برابر مجموعه‌ای از ویژگی‌ها به دست می‌آورند.

گفتمان‌ها تصور ما از واقعیت و جهان را شکل می‌دهند؛ بنابراین، معنا و درک بشریت از واقعیت همیشه گفتمانی و نسبی است» [8]. معنای اجتماعی کلمات، گفتارها، کردارها و نهادها در پرتو زمینه کلی که در آن قرار دارند، درک می‌شود. هر معنایی فقط با عمل کلی که در حال انجام است قابل درک است و باید با هر عملی با گفتمان خاصی که در آن قرار دارد، درک شود، بنابراین اگر بتوانیم گفتمانی را که در آن عمل می‌کند توصیف کنیم، می‌توانیم آن را درک، توضیح و ارزیابی کنیم [9]. در واقع، گفتمان غالب در مورد نوع پوشش و ویژگی‌های پوششِ جامعه نشان می‌دهد که چگونه مد لباس توسط آنها ساخته می‌شود و در فرآیند این برساخت، مداخله آنها پنهان است. بنابراین، برای درک چگونگی شیوه تولید در جامعه ایران و تکامل سیاست فرهنگی آن، ابتدا باید قدرت‌های سازنده متن را شناخت و سپس با بررسی زمینه‌ها و عوامل ظهور اشکال گفتمانی، چگونگی تصور آن در هر یک از این گفتمان‌ها را درک کرد. جامعه‌شناسی یکی از اولین گفتمان‌هایی است که مسئولیت تولید دانش مد را بر عهده گرفت.

با وجود توجه روزافزون جامعه‌شناسان کلاسیک از تونس (1855-1936) و وبلن (1857-1929) گرفته تا زیمل (1818-1918) و بنیامین (1940-1892) به پدیده مد، جامعه‌شناسی معاصر، آنطور که باید و شاید به آن توجه نکرده یا نکرده است، اغلب در مقوله کلی مصرف به آن پرداخته شده است. شصت سال پس از نظریه زیمل در مورد مد، بلومر نظریه‌ای در مورد مد مطرح کرد. او ضمن اذعان به نظریه زیمل در مورد مد به عنوان یک شکل اجتماعی، ادعا می‌کند که این یک پدیده اجتماعی است که تا حدودی مستقل از فعالیت‌های عمدی شکل خود است. از دیدگاه بلومر، مفهوم مد نه تنها از نظر پدیداری و معنایی مهم است، بلکه می‌تواند با طیف گسترده‌ای از مسائل ساختار اجتماعی مرتبط باشد.

از این دیدگاه، مد به عنوان یک نشانه و جدایی از نظر سلیقه، هویت و جدایی عمل می‌کند و با تعیین استانداردها و ایجاد شکلی از قدرت هنجاری، به عنوان یک نشانه و جدایی عمل می‌کند. بنابراین، رابطه بین مد و گفتمان‌ها یک رابطه متقابل است و برای حفظ ظرفیت متمایز خود، نیازمند نوآوری مداوم است. به گفته بلومر، او باید به مد در چارچوب نظام قدرت و ایدئولوژی توجه کند. بلومر مکانیسم و شکل‌گیری مد را با سه ویژگی تعریف می‌کند. اولین ویژگی، تداوم تاریخی مد است. به گفته خودش، مدهای جدید به پیشینیان خود مرتبط هستند، نتیجه این توالی تاریخی مد، خط تداومی است که بلومر آن را روندهای مد می‌نامد. نقاط پایانی روند مد معمولاً دوره آزمایش در جهات مختلف شکل‌گیری مدهای بالقوه را تعیین می‌کنند. او سومین ویژگی را مرتبط با مدرنیسم می‌داند و معتقد است که مد همیشه منعکس‌کننده روح زمان است [10].

از آنجا که مسئله مد در مرکز گفتمان‌های تاریخی و فرهنگی ایران قرار دارد، نوع پوشش و تصمیمات پیرامون آن را در منازعات سیاسی و مقررات آموزشی و قواعد رفتار هنجاری آن نشان می‌دهد. گفتمان غالب با طراحی الگوهای ساختاری سعی در انسجام در هماهنگی پوشش دارد؛ از سوی دیگر، گفتمان‌ها با تأکید بر آزادی انتخاب‌های فردی از الگوی تنوع پیروی می‌کنند [11]. به عبارت دیگر، گفتمان‌های پوشش، ویژگی‌ها و خصایص تاریخی صداهایی را که قابل بیان و به حاشیه رانده شدن نیستند، منعکس می‌کنند. همچنین نشان می‌دهد که چه عواملی طراحی مد را در جامعه شکل می‌دهند و معنا و اشکال آن را در این حوزه تعریف می‌کنند. با این تفاسیر، در لایه اول این تحقیق، دیدگاه بر اساس مسئله مد در مرکز گفتمان فرهنگی ایران خواهد بود. در این راستا، برای درک سیر تحولات گفتمانی و درک پیچیدگی‌های مرتبط با آن، پس از بررسی تاریخی تحولات در حوزه پوشش در ایران، معانی و کدهای منتقل شده از این طریق را شناسایی می‌کنیم. بنابراین تحقیق در لایه اول تنها در قالب گفتمان‌های موجود خواهد بود، بدون اینکه بگوییم کدام یک از گفتمان‌ها درست هستند. سپس در لایه دوم، با استفاده از ایده‌های بلومر در حوزه مد، عناصر مؤثر را در راستای دلالت محوری بیان خواهیم کرد تا سیاست فرهنگی متناسب با اهداف تحقیق تدوین شود.

بخش دوم از مطلب : بازتاب گفتمان‌های مد لباس در ایران بر اساس نظریه بلومر

در مورد مد اسلامی بیشتر بخوانید :